Bệnh zona thần kinh là gì?
Bệnh zona thần kinh, hay Herpes Zoster, là một bệnh do virus Varicella-Zoster (VZV) gây ra. Đây là cùng loại virus gây bệnh thủy đậu (chickenpox) ở trẻ em. Khi một người mắc bệnh thủy đậu và hồi phục, virus VZV không bị loại bỏ hoàn toàn khỏi cơ thể mà thường nằm ngủ trong các hạch thần kinh cảm giác gần cột sống.
Khi hệ thống miễn dịch của người bệnh yếu đuối, virus VZV có thể tái hoạt động và gây ra bệnh zona. Bệnh này thường xuất hiện dưới dạng các đám mụn nước, gây ra cảm giác đau và ngứa ở vùng da tương ứng với dây thần kinh nơi virus tái hoạt động. Bệnh zona thường xuất hiện ở một bên của cơ thể và có thể kéo dài từ một vài tuần đến vài tháng.
Nguyên nhân và cách lây truyền
Bệnh zona thần kinh chủ yếu xuất hiện ở người đã từng mắc bệnh thủy đậu. Virus VZV ban đầu nhiễm trùng cơ thể thông qua tiếp xúc với người nhiễm bệnh thủy đậu. Sau khi bị nhiễm, virus VZV gây ra bệnh thủy đậu và sau đó “ngủ” trong hạch thần kinh cảm giác gần cột sống. Dưới đây là các nguyên nhân và cách lây truyền bệnh zona:
2.1. Nguyên nhân
- Tái hoạt động của virus VZV: Nguyên nhân chính gây ra bệnh zona thần kinh là tái hoạt động của virus Varicella-Zoster (VZV). Sau khi mắc bệnh thủy đậu, virus VZV không bị loại bỏ hoàn toàn khỏi cơ thể mà nó lưu trú trong hệ thống thần kinh cảm giác gần cột sống. Khi hệ thống miễn dịch của người bệnh suy yếu, virus có thể tái hoạt động, lan truyền dọc theo dây thần kinh, và gây ra bệnh zona.
2.2. Cách lây truyền
Bệnh zona thần kinh không lây truyền trực tiếp từ người này sang người khác như bệnh thủy đậu. Tuy nhiên, virus VZV có thể lây truyền sang người chưa bao giờ mắc bệnh thủy đậu thông qua tiếp xúc với chất lỏng từ vết phát ban hoặc mụn nước của người bị bệnh zona. Con đường lây truyền virus Varicella-zoster từ bệnh nhân Zona thần kinh sang người bình thường có các giai đoạn như sau:
- Virus Varicella-zoster cư trú trong vết bọng nước: Các vết bọng nước xuất hiện trên da của bệnh nhân Zona chứa virus và thường xuất hiện trong khu vực ảnh hưởng bởi bệnh Zona.
- Chất lỏng từ vết bọng nước tiếp xúc với môi trường xung quanh: Theo thời gian, các vết bọng nước từ trong sẽ trở nên đục và sau đó vỡ ra. Khi vỡ ra, chất lỏng chứa virus Varicella-zoster sẽ tiếp xúc với môi trường xung quanh.
- Lây truyền virus VZV: Nếu người bình thường tiếp xúc trực tiếp với dịch bọng nước này từ bệnh nhân Zona, có thể xảy ra lây nhiễm virus Varicella-zoster.
Sau khi khỏi bệnh, virus VZV vẫn còn khu trú trong các hạch thần kinh cảm giác gần cột sống. Sau một khoảng thời gian nhất định, virus có thể tái hoạt động và gây nên bệnh zona thần kinh.
Triệu chứng của bệnh zona thần kinh
Bệnh zona thần kinh có một loạt triệu chứng và biểu hiện khác nhau. Dưới đây là các triệu chứng chính của bệnh zona:
3.1. Triệu chứng tiền phát ban
- Cảm giác khó chịu: Trước khi xuất hiện mụn nước hoặc vết ban đỏ, người bị bệnh zona thường cảm thấy cảm giác khó chịu, ngứa, nóng rát hoặc đau ở vùng da tương ứng với dây thần kinh nơi virus đang tái hoạt động. Đây được gọi là “triệu chứng tiền phát ban” và có thể xuất hiện vài ngày trước khi các triệu chứng khác nổi lên.
3.2. Phát ban và mụn nước
- Vùng da bị ảnh hưởng: Bệnh zona thường xuất hiện ở một bên của cơ thể, không lan tràn qua bên kia. Vùng da bị ảnh hưởng thường tương ứng với dây thần kinh nơi virus tái hoạt động.
- Ban đầu: Ban đầu, vùng da nổi ban đỏ đau rát. Sau đó, hình thành các đám mụn nước nhỏ, bọng nước tập trung thành từng chùm theo dọc đường phân bố của dây thần kinh ngoại biên. Các mụn nước này có thể căng và chứa dịch trong.
- Chuyển đổi và vỡ: Sau một thời gian, các mụn nước sẽ chuyển đổi màu từ trong suốt sang đục và hóa thành mủ. Sau vài ngày, các mụn nước này sẽ vỡ, hình thành các vảy và dần bong ra, để lại nhiều vết sẹo trắng lấm tấm trên da, tương tự như hắc lào.
3.3. Cảm giác đau và ngứa
- Cảm giác ngứa: Người bị bệnh zona thường có cảm giác ngứa ở vùng da bị ảnh hưởng.
- Cảm giác đau rát và đau nhức: Bệnh zona thường gây ra cảm giác đau rát, đau nhức, và âm ỉ tại vùng da nhiễm bệnh. Đôi khi, đau đớn có thể trở nên kinh niên và khó chịu, kéo dài nhiều tháng, thậm chí nhiều năm sau khi vết thương đã lành.
3.4. Các triệu chứng khác
Ngoài các triệu chứng trên, bệnh zona thần kinh còn có thể gây ra các triệu chứng khác, bao gồm:
- Nhiễm trùng da: Các vết ban có thể bị nhiễm trùng, gây đau đớn và tăng nguy cơ mắc các bệnh khác.
- Mất cảm giác: Một số người bị bệnh zona có thể trải qua mất cảm giác tại vùng da bị ảnh hưởng do tổn thương dây thần kinh.
- Vùng da bị bệnh ánh ảnh: Sau khi phục hồi từ bệnh zona, một số người có thể trải qua vùng da bị bệnh ánh ảnh, là tình trạng cảm giác như vùng da đó vẫn còn đang bị đau và ngứa.
Điều trị bệnh zona thần kinh
Điều trị bệnh zona thần kinh thường tập trung vào giảm triệu chứng, đặc biệt là giảm đau và ngứa. Dưới đây là các phương pháp điều trị thông thường cho bệnh zona:
4.1. Thuốc giảm đau
- Dược phẩm gây tê ngoại vi (topical anesthetics): Loại thuốc này được áp dụng trực tiếp lên vùng da bị ảnh hưởng để giảm đau và ngứa.
- Thuốc gây tê dạng kem hoặc dầu (topical creams or ointments): Các loại thuốc này giúp giảm cảm giác đau và ngứa tại vùng da bị ảnh hưởng.
- Thuốc gây tê miệng (oral anesthetics): Thuốc gây tê miệng có thể được sử dụng để giảm đau và ngứa từ bên trong cơ thể.
4.2. Thuốc kháng dịch
- Dược phẩm kháng viêm nonsteroidal (NSAIDs): Các loại NSAIDs như ibuprofen có thể được sử dụng để giảm viêm nhiễm và đau.
- Dược phẩm kháng viêm steroid: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn corticosteroid để giảm viêm nhiễm và đau, đặc biệt khi triệu chứng nặng nề.
4.3. Thuốc kháng virus
- Antiviral drugs: Thuốc kháng virus như acyclovir, famciclovir và valacyclovir có thể được sử dụng để ngăn virus Varicella-Zoster (VZV) phát triển và lan truyền. Thuốc này thường được sử dụng trong giai đoạn đầu khi các triệu chứng mới bắt đầu xuất hiện và có hiệu quả hơn khi được sử dụng sớm.
4.4. Điều trị tùy thuộc vào triệu chứng
Ngoài các phương pháp điều trị chung, điều trị bệnh zona còn phụ thuộc vào triệu chứng cụ thể mà người bệnh trải qua. Đối với những người có triệu chứng nặng nề hoặc biến chứng, có thể cần thêm các biện pháp điều trị khác như:
- Thuốc chống dị ứng (antihistamines): Được sử dụng để giảm ngứa.
- Dược phẩm chống dị ứng hệ miễn dịch (immunosuppressants): Được sử dụng khi bệnh lây lan đến mắt hoặc gây ra biến chứng nghiêm trọng khác.
- Thuốc chống viêm dạng tiêm (injections of anti-inflammatory drugs): Được sử dụng khi triệu chứng nặng nề.
Cách ngăn ngừa bệnh zona thần kinh
Mặc dù bệnh zona thần kinh không thể ngăn ngừa hoàn toàn, có một số biện pháp mà bạn có thể thực hiện để giảm nguy cơ mắc bệnh và giảm triệu chứng. Dưới đây là các cách ngăn ngừa bệnh zona:
5.1. Tiêm chủng vắc xin phòng thủy đậu
Vắc xin phòng thủy đậu là biện pháp ngăn ngừa hiệu quả nhất để giảm nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh. Vắc xin này giúp cung cấp miễn dịch mạnh mẽ chống lại virus Varicella-Zoster, giúp ngăn ngừa sự tái hoạt động của virus sau bệnh thủy đậu. Trong nhiều trường hợp, vắc xin này cũng có thể giảm đau và nghiêm trọng của bệnh zona nếu bạn vẫn mắc bệnh sau khi đã tiêm vắc xin.
Vắc xin phòng thủy đậu thường được khuyến nghị cho trẻ em và người lớn chưa từng mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa được tiêm vắc xin trước đó. Nó bao gồm hai liều tiêm cách nhau một thời gian. Đối với trẻ em, một liều tiêm thường được tiêm vào lúc 12 tháng tuổi và một liều tiêm thứ hai vào lúc 4-6 tuổi. Đối với người lớn, đặc biệt là những người có nguy cơ cao, như người lành tuổi và người suy giảm miễn dịch, tiêm vắc xin thường được khuyến nghị nếu họ chưa từng mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa được tiêm vắc xin trước đó.
5.2. Giữ vệ sinh và bảo vệ da
Nếu bạn đã mắc bệnh thủy đậu trong quá khứ và có nguy cơ cao mắc bệnh zona thần kinh, có một số biện pháp bạn có thể thực hiện để giảm nguy cơ:
- Che phủ bảo vệ vùng bị phát ban: Đối với những người đã mắc bệnh zona, cần đảm bảo che phủ vùng bị phát ban, mụn nước, tránh chạm hoặc gãi để tránh làm rơi dịch mủ và gây lây nhiễm cho người khác.
- Rửa tay thường xuyên: Rửa tay thường xuyên và tránh tiếp xúc với những người có nguy cơ cao như phụ nữ mang thai, trẻ sơ sinh non, trẻ có hệ miễn dịch yếu, người đang điều trị bệnh và những người suy giảm miễn dịch.
- Vệ sinh vùng da sạch sẽ và diệt khuẩn: Đối với vùng da bị ảnh hưởng bởi zona thần kinh, cần đảm bảo vệ sinh vùng da sạch sẽ và diệt khuẩn bằng nước muối loãng hoặc thuốc rửa da chuyên dụng thường xuyên.
5.3. Thực hiện các biện pháp bảo vệ sức khỏe tổng thể
Các biện pháp bảo vệ sức khỏe tổng thể, bao gồm việc duy trì một chế độ dinh dưỡng cân đối, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và giảm căng thẳng, có thể giúp tăng cường hệ thống miễn dịch và giảm nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh.
Bảo hiểm chăm sóc sức khỏe
Khi mua bảo hiểm chăm sóc sức khỏe có thể giúp bạn tiếp cận các dịch vụ y tế cần thiết để chữa trị và quản lý bệnh zona một cách hiệu quả, đồng thời giảm tải tài chính trong quá trình điều trị.
Bảo hiểm chăm sóc sức khỏe thường bao gồm việc thanh toán cho các dịch vụ y tế như thăm khám bác sĩ, thuốc, và các xét nghiệm cần thiết. Điều này đồng nghĩa với việc bạn không cần phải lo lắng về việc có đủ tài chính để nhận được sự chăm sóc và điều trị khi cần. Nó cũng giúp bạn duy trì tài chính cá nhân ổn định trong thời gian điều trị, mà không phải lo lắng về các chi phí y tế đáng kể.